Stopa cukrzycowa – czym jest i jak ją pielęgnować?

Stopa cukrzycowa jest powikłaniem choroby – cukrzycy. W tym schorzeniu  mamy do czynienia z owrzodzeniami lub zniszczeniami głębokich tkanek stopy, którym mogą towarzyszyć cechy neuropatii bądź niedokrwienia.

Jakie są pierwsze objawy stopy cukrzycowej i w jaki sposób powinno się ją pielęgnować?

Stopa cukrzycowa – czym jest zespół stopy cukrzycowej?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. WHO) stopa cukrzycowa jest infekcją z owrzodzeniami lub zniszczeniami głębokich tkanek  obrębie stopy z obecnością cech neuropatii, lub niedokrwienia o różnym stopniu nasilenia u chorego z cukrzycą.

Wyróżniamy 3 odmiany stopy cukrzycowej, do której należą:

• stopa cukrzycowa o typie neuropatycznym (z uszkodzeniem włókien nerwowych),
• stopa cukrzycowa o typie naczyniowym,
• typ mieszany (połączenie problemów neuropatycznych z naczyniowymi),

Stopa cukrzycowa wysokiego ryzyka to pojawienie się w krótkim czasie owrzodzenia. Dla takiej stopy typowe jest występowanie zaników mięśniowych, palców młoteczkowatych i zrogowaceń. Jeśli do tego wystąpią dodatkowe czynniki, tj. nieodpowiednia higiena stóp, źle dobrane obuwie i uraz mechaniczny cieplny lub chemiczny to powstanie owrzodzenie.

W celu dokładniejszej charakterystyki stopy cukrzycowej stosuje się między innymi klasyfikację Wagnera:

• stopień 0 – stopa wysokiego ryzyka
• stopień 1 – owrzodzenie powierzchowne
• stopień 2 – owrzodzenie z towarzyszącym stanem zapalnym skóry i tkanek podskórnych
• stopień 3 – owrzodzenie ze stanem zapalnym skóry i tkanek podskórnych, dodatkowo stan zapalny kości, ropowica stopy
• stopień 4 – ograniczona martwica sucha lub wilgotna
• stopień 5 – rozległa martwica, wskazania do amputacji.

Przyczyny stopy cukrzycowej

Największą rolę w powstawaniu stopy cukrzycowej odgrywają neuropatie oraz makroangiopatie (miażdzyca tętnic kończyn dolnych) oraz wszelkie deromacje stóp, mikrourazy, czy infekcje.

Jedną z przyczyn jest nieregulowana cukrzyca – im wyższe poziomy cukru (hiperglikemia), tym większe ryzyko powikłań. Oprócz hiperglikemii duży wpływ ma insulinooporność, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, używki np. papierosy, alkohol, nadkrzepliwość krwi itp.

Jakie są objawy stopy cukrzycowej?

W stopie cukrzycowej pojawiają się różne objawy kliniczne. Zależne są one od etiopatogenezy samej cukrzycy, a także od przyczyn samego problemu.

Przykładowo w postaci neuropatycznej zależy to od uszkodzenia nerwów czuciowych, ruchowych i autonomicznych. Do pierwszych objawów stopy cukrzycowej zaliczamy najczęściej zaburzenia czucia, dotyku, nacisku, bólu, temperatury, drętwienie, mrowienie, pieczenie, palenie, szarpanie, bóle, skurcze, przeczulica itp. Najcięższy przebieg jest wtedy, gdy pacjent ma brak czucia – nie odczuwa ciepła lub zimna, czy nie czuje urazów mechanicznych jak np. otarcia, ciasność obuwia.

Do objawów uszkodzenia nerwów ruchowych należą m.in.: osłabienie siły mięśniowej i zaniki mięśni, asymetria stopy, ograniczona ruchomość w stawach, przewaga zginaczy nad prostownikami, co doprowadza do nadmiernego wygięcia grzbietowego i zwiększonego nacisku na przodostopie i palców młoteczkowatych.

Upośledzenie ukrwienia stóp może dawać objawy tj.:

• bóle przy chodzeniu,
• bóle spoczynkowe,
• chłodne, sine stopy,
• cienka i sucha skóra bez owłosienia na nogach (głównie łydkach),
• zanik tkanki podskórnej oraz brak tętna na tętnicy grzbietowej stopy i piszczelowej tylnej.

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej

Terapia stopy cukrzycowej obejmuje przede wszystkim postępowanie miejscowe i ogólnoustrojowe. W leczeniu pacjenta ze stopą cukrzycową musi uczestniczyć lekarz – głównie diabetolog, a także chirurg, ortopeda, fizjoterapeuta i podolog!

Sukcesem terapii jest wyrównanie metaboliczne pacjenta, czyli regulacja i kontrola poziomu cukrów, ciśnienia tętniczego i lipidogram. Najczęściej zespół stopy cukrzycowej jest wskazaniem do wdrożenia insuliny, odpowiedniej diety, redukcji masy ciała, czy aktywności fizycznej.

Postępowanie obejmuje także leczenie schorzeń współistniejących miejscowych, jak i uogólnionych. Istotne jest również postępowanie objawowe np. łagodzenie bólu. W skrajnych przypadkach np. w stanach martwicy niestety konieczna jest amputacja.

Pielęgnacja stopy cukrzycowej.

W codziennej, domowej pielęgnacji stóp u chorego na cukrzycę obowiązuje kilka kluczowych zasad:

• Należy kontrolować stan stóp; po zdjęciu obuwia i skarpet należy sprawdzić czy nie ma otarć, skaleczeń, ran itp.,
• Pacjent nie może macerować i moczyć zbyt długo stóp – mycie stóp powinno być krótkie w letniej wodzie o temperaturze około 37°C, najlepiej łagodnym mydłem, zbliżonym do pH skóry,
• Po kąpieli kluczowe jest dokładne osuszenie stóp, zwłaszcza przestrzeni między palcami,
• Skórę stóp należy bezwględnie regenerować; w tym celu można stosować maści i kremy z mocznikiem (max. 10–15%) oraz maść z witaminą A; omijamy jednak miejsca między palcami,
• Ogromnie ważny jest sposób obcinania paznokci – powinny wystawać nieznacznie poza opuszkę palca; najlepiej zrobić to w gabinecie podologicznym!
• Do ścierania martwego naskórka przyda się delikatny pumeks lub w gabinecie podologicznym specjalistyczny frez; nigdy nie mogą być to żyletki, metalowej tarki!!!

Jak zapobiegać powstaniu stopy cukrzycowej?

Większość przypadków stopy cukrzycowej jest związana z niewygodnym obuwiem. W związku z tym ważną zasadą dla profilaktyki stopy cukrzycowej jest:

• noszenie wygodnego obuwia, a w tym unikanie wąskich “nosków”, wysokich obcasów, nieprzepuszczającego materiału obuwia,
• noszenie indywidualnie dobranych wkładek terapeutycznych – najlepiej na podstawie badania sił nacisku na poszczególne części stopy (pedobarografia),
• odpowiednio dobrane skarpety, z naturalnego włókna roślinnego (bawełny, lnu, bambusa), z szerokim, nieuciskającym ściągaczem,
• systematycznie kontrolować wygląd i zdrowie stóp i dbać w warunkach domowych (w sposób opisany wyżej),
• nie przyklejać plastrów bezpośrednio do ran na skórze.

 

Pamiętaj, że profilaktyka polega głównie na edukacji i współpracy z odpowiednimi specjalistami!